░▒ هفت خط ▒░

با ما همراه باشید...

░▒ هفت خط ▒░

با ما همراه باشید...

سازشناسی (بخش دوم)

 

سازشناسی - سازهای ضربی

حصول صوت در این دسته از سازها بر اثر کوبیدن جسمی با نرمی یا سختی معین بر پوستی که بر سطح دایره ای شکل حلقه، استوانه یا کاسه ای کشیده شده یا بر اثر کوبیده شدن دو جسم سخت ( و غالباً زنگ وار) صورت می گیرد
در برخی از سازها که پوست بر حلقه یا استوانه کشیده شده ، ممکن است یکی از سطوح بدون پوست باشد و در نوع دیگر هر دو سطوح با پوست پوشانده شود
صوت سازهای ضربی پوستی ، برخی با «ارتفاع» ( زیر و بمی ) نامعین و بعضی با ارتفاع معین می باشد

بیشتر سازهای پوستی ایرانی ، ضربه زدن توسط انگشتان هر دو دست نوازنده صورت می گیرد. سازهای «زنگ وار» و «نیمه زنگ وار» غالباً بدون ارتفاع معین هستند.

 

سازشناسی - سازهای ضربی - تمبک

 این ساز از دو قسمت کلی و استوانه ای شکل تشکیل شده : قسمت اول (بالا و هنگام نواختن: جلو) به قطر تقریبی 25 تا 30 سانتیمتر و به طول 45 سانتیمتر که سطح بالائی آن پوست کشیده شده و در پائین به قسمت دوم متصل شده است و این قسمت عبارتست از استوانه باریک تری که در انتها (پائین) کمی گشاده تر شده و به دهانه ای باز منتهی گشته است

جنس تمبک معمولی از چوب است. تمبک به منظور نواختن ، بطور افقی روی ران نوازنده قرارمی گیرد و او دست چپ خود را در بالا و دست راست را در کنار راست تمبک قرار می دهد و با انگشتان ، نرمه و تمام دست خود بر قسمتهای مختلف (مرکز، میان، کنار) پوست می کوبد
صوت تمبک بدون ارتفاع معین است
از آنجا که وسیله کوبیدن روی ساز ، انگشتان انسان است و این وسیله قادر است بر روی تمبک ریزه کاری و شیرینکاری های فراوان اعمال کند ، می توان از آن به عنوان «تکنواز» استفاده های شایان و جالب کرد

نقش همنوازی در این ساز نه فقط همراهی ساز یا آواز و تأمین و نگهداری «ضرب» موسیقی است ؛ بلکه طی 25 سال اخیر به ابتکار حسین تهرانی و همکاری دیگران ، ارکستری مرکب از «گروه تمبک نوازان» تشکیل شده و قطعه هائی اجرا کرده اند.

 

سازشناسی - سازهای ضربی - تمبک زورخانه

شکل ظاهری آن با تمبک معمولی کمی اختلاف دارد. قسمت بالائی آن به شکل جام و قسمت دنباله (در پائین) مخروطی تر از تمبک معمولی است

علاوه بر این ، تمبک زورخانه را از گل پخته می سازند. صدای آن نیز بم تر و قوی تر از تمبک معمولی است. بلندی ساز 45 و قطر دهانه پوستی 48 سانتیمتر است.

 

سازشناسی - سازهای ضربی - دُهُل

 این ساز متشکل است از استوانه ی کوتاهی از جنس چوب که قطر دایره آن حدود یک متر و ارتفاع آن 25 تا 30 سانتیمتر است و بر دو سطح دایره ای شکل جانبی آن پوست کشیده شده است

بر دو نقطه از بدنه استوانه ، در انتها تسمه ای ثابت شده که نوازنده هنگام نواختن آن را به گردن می اندازد و به این ترتیب دهل در جلوی سینه و شکم او طوری قرار می گیرد که سطوح پوست دار در جوانب راست و چپ واقع شوند

نوازنده در دست راست خود چوبی به شکل عصا و در دست چپش ترکه ای نازک می گیرد و با آنها بر روی سطوح پوستی می کوبد ؛ یا آن که ترکه را به پوست چپ می چسباند و با عصا به پوست راست می کوبد

صدای این ساز ارتفاعی نامعین دارد. دهل ، سازی کاملاً محلی و «همراهی کننده» (بیشتر با سرنا) است.

 

سازشناسی - سازهای ضربی - دایره

 این ساز متشکل است از حلقه ای چوبی به عرض 5 تا 7 و قطر دایره ای از 25 تا 40 سانتیمتر است که بر یکی از سطوح جنبی دایره ای شکل آن پوست کشیده شده و در جدار داخلی ساز حدود چهل حلقه ی فلزی کوچک به فواصل مساوی آویزان شده است

در یکی از نقاط جدار چوبی سوراخی است که نوازنده انگشت شست دست راست را در آن داخل می کند و به این وسیله ساز را نگه می دارد و با بقیه انگشتان هر دو دست بر پوست می کوبد و در عین حال ساز را کمی سریعتر حرکت می دهد تا حلقه های کوچک داخلی ، همراه با صدای کوبیدن انگشتان ، صوتی زنگ وار نیز حاصل کند

هیچ یک از اصوات ساز ، حائز ارتفاع معین نیستند. این ساز بیشتر شهری است تا محلی.

 

سازشناسی - سازهای ضربی - نقاره فارس

مانند دو تای قبلی جفتی است ولی بزرگ تر از آنها و اختلاف زیادتری در اندازه های هر یک نسبت به دیگری دارد (قطر دهانه شان 23،37 سانتیمتراست)

شکل آنها نیز «خمره ای» فشرده است

نقاره فارس برای ساختن نقاره های جدید ، زمینه و مدل قرار گرفته است.

 

سازشناسی - سازهای ضربی - نقاره

 این ساز به انواع و اندازه های مختلف در نقاط کشور وجود دارد :::
نقاره شمال:
از دو کاسه سفالین (یکی کمی کوچک تر از دیگری) تشکیل شده است

این ساز را معمولاً با دو چوب و گاه با دست می نوازند و قطر دهانه کوچک ، 16و بزرگ ، 22 سانتیمتراست
نقاره کردستان:
تقریباً به شکل بالا ولی بزرگ تر است که آن را گاه به اسب می بندند و نوازنده سوار اسب آن را با دست می نوازد.

 

سازشناسی - سازهای ضربی - گَوَرگِه

شکل خارجی ساز شبیه به سطل یا گلدان و از جنس فلزاست

روی آن را پوست کشیده اند و در نوع شهری شده ی ساز ، آن را بر روی سه پایه هایی محکم کرده اند. ته «گلدان» بسته است
گورگه را با دو چوب می نوازند. این ساز اگر چه سازی محلی است اما اساساً فاقد شهرتی مانند «دهل» است. 

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد